काठमाडौं - विश्व सामाजिक मञ्चमा हुने चर्चामा यस पटक शिक्षामा व्यवसायिकीकरण मुख्य विषयसूचीमा रहेको छ । बिहीबार देखि काठमाडौंमा सुरु भएको पाँच दिने छलफलमा विश्व तथा नेपालका सहभागीहरुले शिक्षा सार्वजनिक हितको विषय कि व्यापारिक वस्तु भन्ने विषयमा गम्भीर चर्चा गर्ने भएका छन् । शिक्षा, संस्कृति र कला समूहमा गरिने विभिन्न अन्तरक्रिया, प्रत्यक्ष प्रदर्शन गरिने ललितकला, नाट्य कला प्रस्तुतीहरुले यी विषयलाई मुक्तिका सम्वाहक तत्व मानेका छन् । 

वर्तमान शिक्षा प्रणालीले विश्वमा रहेका समस्या समाधान गर्ने ज्ञान र क्षमतायुक्त नागरिक बनाउनु भन्दा विश्व बजारका उपभोक्ता बनाउन तयार गरेको बताउँदै औपनिवेशक कालदेखि नै यी माध्यमबाट प्रतिरोध र सङ्घर्षका स्वरहरु अभिव्यक्त भइरहेको जनाएको छ । उनीहरुले शिक्षालाई तानाशाह र जातिवादीहरुले पनि हतियार बनाएको कुरा उल्लेख गर्दै शिक्षालाई संंयुक्त रुपमा हस्तक्षेप गर्नु पर्ने उल्लेख गरेका छन् । शिक्षा विषयका १० भन्दा बढी गतिविधि यसै वरपर नै केन्द्रित छन् । 

(https://www.wsf2024nepal.org/activities मा education खोज्नु होस् ।)

यद्यपी, मञ्चमा विश्वका विभिन्न सहभागीहरु रहे पनि शिक्षालाई मसीनो तहमा हेर्न भने सक्षम नहुने हो कि भन्ने शङ्का गर्नु पर्ने अवस्था देखिन्छ । उद्घाटन समारोहमा वक्ताहरुले समानता र न्यायपूर्ण अर्को विश्व बनाउने उद्गार गरे पनि शिक्षाको भूमिकाको मुश्किलले उल्लेख गरे । विषयका वक्ताहरुले उनीहरुले तयार गरेको माथि भनिएको जस्तो सामूहिक प्रस्तावना नआएको पनि बताए । सामूहिक वक्ताहरु यदाकदा प्राध्यापकहरु रहे पनि शिक्षाको विषय उठाएनन् । 
मञ्चमा शिक्षा रुपान्तरणका सम्वाहक शिक्षण संस्था र शिक्षा शास्त्रीहरुको सहभागिता पनि देखिएको छैन । हाम्रो देशको राजनीतिक परिवर्तनका वाहक हौं भनेर दलीय राजनीति गर्न पाउनु पर्छ भन्ने दायाँबायाँ कतै तिरका नेपालका शिक्षकहरु पनि यसमा देखिएनन् । नेपाल शिक्षक सङ्गठनका एक पूर्व अध्यक्षको आह्वानले काम नगरेकाले शिक्षक नेतृत्व अभैm ज्ञानमा स्खलित भएको हो कि भन्ने प्रश्न उठाउँछ । रुचि वा क्षमता के नपुगेको होला भन्ने सरोकारवालाको चासो छ । शिक्षा सम्बन्धित समितिका सांसदहरु पनि शायद अनभिज्ञ नै रहे । त्रिभुवन विश्वविद्यालयमा उपकुलपति नियुक्तिको वरिपरि मात्र घुमिरहेको अहिलेको नेपालको सार्वजनिक शिक्षा वृत्तलाई यसले आकर्षित गर्न सकेको देखिएनको छैन ।  

‘आज शिक्षाले समाजको दिशा निर्देश गर्ने अपरिहार्यता स्वीकार गरि सकिएको अवस्थामा शिक्षाको रुपान्तरण बिना ‘अर्को विश्व’ बनाउने कुरा, कुरामै सीमित हुन सक्छ’ यो प्रतिक्रियालाई नजिकबाट नियाली रहेका एक सहभागीले बताए । ‘अहिलेको वर्तमान राज्य सञ्चालनको प्रणाली रहँदा जब सम्म यस्तो प्रत्रृmयामा शिक्षक र शिक्षाशास्त्री संलग्न हुँदैनन् परिवर्तनले गति मात्र होइन आकार लिन पनि गाह्रो हुन्छ । यथार्थमा यी अभियानकारीहरु जे भाषण गरिरहेका हुन्छन् तिनका सन्तान स्कुल कलेजमा त्यसको उल्टो सिकाइरहेका हुन्छन्’ उनले थपे ।  

विश्वका सीमान्तकृत समुदायको अधिकारका लागि आवाज उठाउने उद्देश्यले सञ्चालन हुँदै आएको विश्व सामाजिक मञ्चको यो सम्मेलन १६औँ हो । नेपालमा पहिलो पटक भएको सम्मेलनमा यस पटक ‘अर्को विश्व सम्भव छ’ भन्ने नारा तय गरिएको छ । 

सम्मेलनमा ९२ मुलुकका करिब ४० हजारको सहभागिता हुने आयोजकको दावी छ । अन्तर्राष्ट्रिय श्रम संगठन महासंघ एसिया प्रशान्त क्षेत्रका महासचिव सोया योसिदा, भारतका मानवअधिकारकर्मी तथा नर्मदा बचाओ आन्दोलनका अभियन्ता मेधा पाटकर, ल्याटिन अमेरिकाका सामाजिक अभियन्ता अलेदा ग्वेभेरा लगायत सम्मेलनका वक्ता रहेका छन् । 

सम्मेलनमा एक हजार दुई सय ५२ संस्थाका तर्फबाट १३ मूल विधामा आधारित चार सय कार्यक्रम दर्ता भएका छन् । सम्मेलनमा शिक्षा लागायत स्वास्थ्य आर्थिक असमानता, श्रम, आप्रवासन, दासत्व, मानव बेचबिखन, जाति, जातीयता र भेदभाव,, आदिवासी, छुवाछूत र हिंसा, खाद्य सम्प्रभुता, शान्ति, द्वन्द्व, सञ्चार, कानुन लगायतका विषयमा छलफल हुने आयोजकले जनाएको छ ।